Halk Takvimi

Halk takvimi, uzun yılların deneyimi sonucu oluşturulmuş, tarım ve hayvancılığa dayalı bir zaman bölümlemesini içerir. Halk takvimlerinin oluşumunda toplumun ekonomik yapısı ve ekonomiyi belirleyen uğraş biçimi etkili görünmektedir.

 

Geleneksel tür tarım ve hayvancılığa ilişkin her türlü etkinlik, bu takvime göre düzenlenir. Sözgelimi çoban dağda sürüsüyle birlikte kalma süresini, koç katma, dağdan inme ve sürü sahipleriyle hesaplaşma günlerini bu takvime göre hesaplar. Sürü sahipleri tarafından hıdrellez (6 Mayıs) günü tutulan çobanlar, güzün 8 Kasımda görevlerini tamamlarlar.

 

Halk takviminde, Kasım doksan (5 Şubat) toprağın canlanmaya başladığı dönemdir. Kasım yüz (15 Şubat) toprağı kazıp havalandırma, saban sürme zamanıdır. Nevruz arpa ekim zamanıdır.

 

Kasım yüz ellide (5-6 Nisan) yaz başlar.

Zemheri, Hamsin, Erbain, Cemre, Mart Dokuzu, Karakış, Kocakarı Soğukları,Kırkikindi, Hıdrellez, Ekim Zamanı, Hasat Zamanı, Kuşluk Zamanı, İmbat, Sam Yeli, Pastırma Yazı gibi kavramlar halk takvimiyle ilgilidir.

 

Tarım ve hayvancılıkla uğraşan kesim için halk takvimi yaşamsal önem taşır.

Uzun süreli deneyim ve bilgi birikiminin ürünü olan halk takvimine uymamak, onun gösterdiği doğrultuda hareket etmemek bireyin büyük zararlara uğramasına neden olabilir.

 

Halk takviminde yıl, Kasım ve Hızır günleri olarak ikiye ayrılır.

Kasım günleri,  8 Kasım’da başlayıp ve Hıdrelleze kadar yani 5 Mayıs akşamına kadar süren dönemdir. Bu süre kış mevsimidir.

 

Hızır günleri ise 6 Mayıs’ta başlar, 7 Kasım’a akşamına kadar olan süredir. Bu süre de yaz mevsimidir. Toplam 185 (186) gündür.

 

Tamamı 180 (179) gün olarak kabul edilen kış devresinin ilk 135 günü Kasım-Zemheri-Hamsin aylarıdır. Bu devre kışın en şiddetli olduğu süredir ve insanlar tarafından uygun tedbirler almak üzere hesaplanır.

 

Kasım’ın 46’sında Arap’ça 40 gün anlamına gelen “erbain”(21 Aralık-31 Ocak arası) başlar.

 

21 Aralıktan 31 Ocak’a kadar süren bu soğuk karakış günlerine Zemheri denilir.

 

Kasım’ın 86’sında Arapça 50 gün anlamına gelen “hamsin” başlar.

 

Elli günlük bu dönem de oldukça soğuktur. Kış devresi Kasım’ın yüzüncü gününde leylekler gelir.

 

İlkbahardan önce birer hafta arayla cemrelerin düştüğüne inanılır. Cemre ateş parçası demektir. İlk olarak Kasım’ın 105’inde 7 Şubat(m.19-20 Şubat)’ta havaya düşünce hava ısınmaya başlar, Kasımın 112’sinde 14 Şubat(m.26-27 Şubat)’ta suya, Kasımın 119’unda 21 Şubat(m.5-6 Mart) tarihinde de toprağa düşer.

 

Cemreler havaların ısınmaya başladığının ve kışın soğuk günlerini geride bırakmak üzere olduğumuzun habercisidir.

 

Kocakarı Soğukları : Şubat ayının son dört günü ile Mart ayının ilk üç gününü içine alan haftada 26 Şubat- 4 Mart (h.11-17 Mart)’ta görülen soğuklara ülkemizde Kocakarı Soğukları denilmektedir.

 

Nevruz : Dünyanın çeşitli yerlerinde olduğu gibi Anadolu’da da 21 Mart (eski Martın dokuzu) ilkbaharın başlangıcı olarak kabul edilir, törenlerle kutlanır, havaların ısınıp baharın geldiğine inanılır.

 

Kışı tamamlayan 45 günlük bir devre daha vardır ki, bu da 21 Mart’ta başlayıp, 6 Mayıs’a kadar geçen süredir.

 

6 Mayıs ise havaların iyice ısınıp yaz mevsiminin geldiği gün olarak bilinir. Anadolu’da

5 Mayıs akşamı başlayıp 6 Mayıs günü de süren geleneksel bahar şenliği Hıdrellez günü olarak kutlanır.

 
İlkbahar aylarında 40 ikindi yağmurları yağar.40 gün ikindileyin yağmur yağar, hava açar. Gökkuşağı çıkar.


Halk Takviminde gün, hafta ve ayların adlandırılışı:

 

Haftanın günleri ülke genelinde olduğu gibi Nallhan’ın bazı köylerinde de özel adlar taşır. Örneğin, Nallıdere Köyünde Pazar gününe Dere günü, Pazartesi gününe Han günü, Salı gününe de Pazarertesi denilmektedir. Günler pazar kurulan güne göre isimler almaktadır.

 

Ülkemizde halk arasında kullanılan yerel takvimlerde iklim koşulları ve mevsimlerin takvime yansıyışı ile ilgili sayısız örnek vardır.

 

Bazı yerlerde Şubat ayı diğer aylardan kısalığı bakımından “Gücük (küçük)” olarak adlandırılmaktadır. Koç katımının yapıldığı aya -Koç Ayı, kirazların yetiştiği aya -Kiraz ayı, ekinlerin biçme işinin yapıldığı aya -Orak ayı demektedir.

 

Halk takvimleri ay adlarını genellikle günlük yaşam ve üretimden alır. Yılın ilk ayı Mart’tır.

Aylar: mart, abrul(nisan), mayıs, kiraz(Haziran), orak(Temmuz), ağustos(harman), üzüm(Eylül), gazel-avara(Ekim), koç-koç katımı(Kasım), karakış(Aralık, zemheri(Ocak, gücük(Şubat) tır.

 

Tarım toplumunda ayın durumuyla ilgili bilgiler de son derece önem kazanmaktadır. Tarlaya tohum ekme zamanı da ayın durumuna bağlı olarak belirlenir. Tohum ekerken ayın yeni çıktığı ilk günlerde ekim yapılmaz, bir süre beklenir.

 

Kırsal kesim insanı için yaşamsal bir önem taşıyan hava tahmininde, hayvanlar ve bitkilerin gözlenmesi etkili olmaktadır. Örneğin, ayva yılı (ayva bolluğu) olduğunda ya da kavak ağaçları yapraklarını tepeden dökmeye başladığında kışın sert geçeceği anlamı çıkarılır.

 

Aynı şekilde çam kozalakları fazla olursa kış zor ve uzun geçecek demektir. Hayvanların davranışları da havanın nasıl olacağı konusunda ip uçları vermektedir. Örneğin, keçiler kuyruğunu kaldırdığında ya da koyunlar yüzünü kıbleye karşı dönerek yattığında bu kısa süre içinde yağmurun yağacağı anlamına gelir.

 

TAKVİM

 

Takvimler; zamanı, yıllara, aylara, haftalara ve günlere bölerek hesap eden cetvellerdir.

 

İnsanlar çok eski çağlarda bile mevsimleri, ayları, haftaları, günleri hesaplamak için kendilerine göre çeşitli takvimler yapmışlardır. Geleneksel Hint ve Yahudi takvimleri dinsel amaçlı olarak hala kullanılmaktadır.

 

Günümüzde Hicri(Kameri) ve Miladi(Şemsi) takvimler kullanılmaktadır.

 

Osmanlı Devletinde Tanzimat’a kadar Hicri takvim kullanılmıştır.

 

Tanzimat’tan (3 kasım 1839) sonra, 26 aralık 1925’e kadar mali konularda  Rumi takvim, diğer işlerde Hicri takvim kullanılmıştır. Rumi takvimde yılbaşı Mart ayıdır.

 

Cumhuriyetimizin kurucusu büyük önde Atatürk’ün öncülüğünde gerçekleştirilen yenilikler çerçevesinde 1926’dan itibaren miladi takvime geçilmiştir.

 

Miladi (Gregoryen) takvim Hz. İsa’nın doğumunu başlangıç alır. Dünyanın güneş çevresinde dolanımını esas alan bir takvim sistemidir.

 

Miladi yılın Rumi yıla çevrilmesi için;

Miladi tarihten 584 çıkarılır, Rumi tarihe 584 eklenirse Miladi tarih hesaplanmış olur.

 

Rumi takvimde ay adları: Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Teşrin-i Evvel, Teşrin-i Sani, Kanun-i Evvel, Kanun-i Sani, Şubat’tır.

 

Hicri takvimde ise ay adları: Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülahir, Cemaziyelevvel, Cemaziyelahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade, Zilhicce’dir.

 

Hicri takvim Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicretini başlangıç kabul eden ve ayın dünya çevresinde dolanımını esas alan bir takvim sistemidir.

 

Hicri yılı Miladi yıla çevirmek için Hicri yıl önce 33’e bölünür, elde edilen sayı Hicri yıldan çıkartılıp 622 sayısı eklendiğinde Miladi yıl bulunmuş olur.